Renzo Gandolfo (13/6/1900 CN – 14/3/1987 TO), laureato in filosofia, poeta, prosatore, personaggio importante per la lingua e la cultura piemontese. Nel 1944, trovandosi a Roma per lavoro, fondò la Famija Piemontèisa.
Tante sono state le iniziative culturali della Famija: dalla Storia del Piemonte alla pubblicazione delle opere di Pinin Pacòt Poesìe (1954) e Sèira (1964).
Tornato a Torino nel 1961, per i lavori del volume commemorativo del Primo centenario dell’Unità d’Italia, qui si ristabilì definitivamente chiamato in Fiat come Consulente della Presidenza e della Direzione Generale.
Nel 1969 fondò il Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis con sede in via O. Revel 15 (www.studipiemontesi.it) nell’appartamento di sua proprietà lasciato poi in eredità al Centro stesso.
Il Centro, che si sta preparando all’anniversario dei primi cinquant’anni di presenza sulla scena culturale piemontese e internazionale, ha finora promosso incontri, esposizioni e convegni, anche internazionali, e ha curato pubblicazioni di qualità attraverso la pubblicazione di varie collane e della rivista semestrale interdisciplinare“Studi Piemontesi”.
I lavori più importante dell’attività di Gandolfo, come studioso della letteratura in lingua piemontese, sono le due antologie: La letteratura in piemontese dalle origini fino al Risorgimento (in collaborazione con Camillo Brero, profilo storico di Pinin Pacòt), Torino, Casanova, 1966, e La letteratura in piemontese dal Risorgimento ai giorni nostri, Torino, Centro Studi Piemontesi – Ca dë Studi Piemontèis, 1972.
La città di Torino, per iniziativa del Centro Studi Piemontesi, gli ha intitolato una via: il tratto tra corso Re Umberto e via Confienza, parallela a due altri illustri piemontesi Michele Ponza e Angelo Brofferio.
Parlé Piemontèis
A l’é nen për un balin: a l’é për ëd rason che i chërdoma serie e bin fondà, se insistoma an sla question dël parlé piemontèis, dël përchè ij piemontèis a devo continué a parlé piemontèis.
A i é dle rason che a valo për tuti ij dialèt e a son giumaj arconossùe da studios e scritor ëd prim pian: a basta lese lòn che a l’han dit, […] ëd professor coma Bonora o Devoto për capì la conveniensa d’anlevé le masnà dandje un parlé genit, ch’a-i salva da amprende col fàuss italian «di consumo» che a jë scudelo radio e tivì: pòche senten-e ‘d paròle e ‘d gofarìe dëstacà da la realtà ëd tuti ij di. Realtà che për le masnà a son: famija, piante, bestie, tèra, nuanse dël temp, dle stagion e dij sentiment, che lor a vivo e a devo vive për fesse òm.
L’italian, col bon a lo amprendran a scòla, ant ij rapòrt pì largh dla vita fòra dla ca, quand che le fondamente a saran già fërme: e a sarà n’àutra fnestra an sël mond, pì avertìa e fàita ‘d riflession, na gionta o, se i veule, na gùlia butà an sla costrussion.
Mi i l’hai ancora frèsch ant la memòria l’arcòrd dël piasì dla dëscuverta che a l’ha dame la «dobia lenga», quand che a scòla amprendìa a traduve an italian mè patrimòni piemontèis e, ant ël gieugh, ël sërvel as dësvijava e a s’abituava a capì për quale ven-e as régola ël bate dël sangh dle paròle.
A l’é na richëssa che, përduva da masnà, a l’é përduva për sèmper; e a l’é richëssa ‘d cheur e ‘d testa: se a-j manco, la pianta-òm a pòch a pòch a perd soa sàiva e, sensa rèis, a antisichiss e a meuir.
[…] ël patrimòni lessical viv e diret e la fonsion formativa dël «dobi langagi» a më smijo ëd rason bin ciadlà, dite e arpetùe nen da jer, e che për esse stàite adess sosnùe da ‘d pùlpit universitari, a fan che chi a parla ‘d balin a peussa esse ciamà ignorant e anvità a rendse cont ëd problema e ‘d complicassion che, forse, a soa candia ignoransa o pigrissia a son gnanca mai passaje për la testa: e portà a arconòsse che, se anche a l’é motobin difìcil andé contra corent, chi che a serca ‘d felo a l’é nen ch’a lo fasa «për un balin».
DA Ij Brandé | Armanach ëd Poesìa Piemontèisa, 1970
