La Divina Commedia, capolavoro di Dante, è universalmente ritenuta una delle più grandi opere della letteratura di tutti i tempi, nonché una delle più importanti testimonianze della civiltà medievale, tanto da essere conosciuta e studiata in tutto il mondo. Composta secondo i critici tra il 1304/07 e il 1321, ha avuto innumerevoli traduzioni in lingue ed epoche diverse.
In Italia possediamo una delle pochissime traduzioni, complete e in terza rima, eseguita in lingua Piemontese da Luigi Riccardo Piovano (1891-1989). L’opera, stampata privatamente in tre volumi negli anni ‘60, non porta alcuna indicazione né di data né di luogo di stampa; è stata poi ristampata dalla “Cooperativa Pro Piemonte” (1975).
Abbiamo poi ancora notizie di altre traduzioni parziali di ulteriori autori:
Luigi Joannini Ceva di San Michele: alcuni passi dell’Inferno.
Saggio di poesie piemontesi, edito a Torino (1829), che comprende anche traduzioni da Petrarca, Tasso, Metastasio e Alfieri.
Aldo Marzio Lattuada: I canto dell’Inferno (in sestine).
Almanacco “Parnas Piemontèis” (1838).
Nino Morano: i primi quattro canti dell’Inferno (1931).
Giacinto Bozzi (Torino 1880 -1950) XXI e XXXI canti dell’Inferno.
“Ij Brandé”, n. 16, 1 magg, 1947 e “Ij Brandé”, n. 7, 15 dicembre1946.
don Luigi Tessitore (Montalenghe 1863 – 1949), due episodi dell’Inferno.
vv. 70-142 del canto V (episodio di Paolo e Francesca) e l’intero canto X (Farinata degli Uberti).
Oreste Gallina (1898-1985), I canto dell’Inferno.
“Musicalbrandé, arvista piemontèisa”, n. 18, giugno 1963.
Silvio Einaudi (Saluzzo 1898 – 1985), II e V canti dell’Inferno.
“Musicalbrandé”, n. 21, marzo 1964 e n. 20, dicembre 1963).
Luigi Riccardo Piovano – La Divin-a Comedia – Inferno – Canto I
Dla nòstra vita lì squasi a metà
i son trovame an na valada scura
përchè i j’era sperdume për la stra.
A dive come a l’é, l’é còsa dura:
un bòsch angarbojà, sensa senté;
mach a penseje am ciapa na paùra
che da la testa ai pé ‘m fà tërmolé!
Ma dòp tut an fond i l’hai trovà
ch’a-i era anche dël bel, steme a scoté.
Sai nen come ch’i sìa capità
tant i j’era pien ëd seugn an col moment
ch’a pòch a pòch i l’hai përdù la stra.
Ma quand che son rivà quasi al pendent,
là ‘ndova a terminava la valada
ch’a l’avìa ampinime dë spavent,
l’hai goardà ‘nsù, e ‘n fond l’hai vist l’arcada
ëd la montagna ‘nluminà da col
ch’a men-a drit la gent ovunque a vada.
La paùra dla neuit e d’esse sol
l’é sùbit trasformasse an manifesta
speransa e giòja ‘d vëdde prest ël sol.
E come chi con j’euj fòra dla testa
surtì da l’aqua e sormontà la riva
as vòlta a guardé l’onda e la tempesta,
così, con mòssa rapida e istintiva,
i son voltame a contemplé ‘l camin
che mai l’avìa lassà përson-a viva.
E dòp na cita pàusa pian-pianin
l’andan-a për na rampa i l’hai ciapà
che a la pansa ij ginoj fasìo cussin.
Ma i j’era mach ai pé ‘d cola montà
ch’a l’era sautaje fòra na pantera
con la pel tuta quanta giajolà1;
e a më vnisìa ‘ncontra ‘n na manera
che, da la testa ai pé tut tërmoland,
i stasìa për torné ‘ndova ch’i j’era.
Ma sicome che ‘l dì stasìa spondand
e ‘l sol montava su con ij pianeta
ch’a lo compagno sempre fin da quand
a l’ha bogialo ‘l Pare2 ch’as rispeta,
son fame ‘n pò corage e l’hai pensà:
“Anvece dë scapé l’é mej che speta.”
Ma lë spaghèt ch’a l’era già passà
a l’é tornà quand che l’hai vist an pé
un leon grand e gròss e bin piantà,
ch’a më vnisìa ‘ncontra për sbrané,
con la test’àuta e con la pansa mòla
sì che l’aria a fasìa tërmolé.
E la fomna dël luv, na facia ‘d tòla,
bruta, splufrìa, màira come un mur,
che chi la vëd a bogia prest la sòla3.
A ste sorprèise i j’era nen madur,
e goardand la montagna i l’hai pensà:
“Fin-a là ‘nsima i rivo nen sicur.”
E mi son diventà come chiel là
ch’a gieuga a carte e che tut chiel goadagna
fin ch’a-j va mal e torna sté spiantà.
E ‘nfatti a pòch a pòch la fiera cagna
pian-pian as avsinava quasi al toch
e a më sbatìa ‘nt l’ombra dla montagna.
Ma mentre rotolavo come ‘n cioch,
l’é comparime un esser grand e gròss
ch’a fòrsa dë sté ciuto a smijava moch.
I l’hai crijaje: “‘T ses-to ‘d carn e d’òss
ò ‘t ses un’ombra? ò l’un ò l’àutr, su vìa,
venme ‘n agiut che mi ‘m la fas adòss.”
“I j’era ‘dcò mi un òm ardì sla bija,
e ij mè parent a son stàit Lombard,
e Mantovan-a l’era la famija.
Son na ch’a-i era Giulio4, ma ‘n pò tard,
e dòp l’é vnuje Gusto5 ‘l galantòm,
al temp dij dé fàuss pitòst busiard6.”
“Ma disme chi che ‘t ses, sù, da bravòm.”
“Poeta i j’era e l’hai cantà da Treuja
l’ariv d’Enea dòp ël feu d’Iliòm;
ma ti përchè ‘t artorne a tanta neuja?
Përché ti ‘t ven-e nen për cost camin?”
“Përchè ‘l mej-mej7 am fà scapé la veuja;
ma adess che m’orisonto ‘n pochetin
it ses Virgilio ti, ‘l famos poeta
ch’a l’ha scrivù ‘n bordel ëd vers latin.
O ‘d tuti jë scritor bambas8, profeta!
Almen che da st’incontr i na profita,
mi che për leste i m’na stasìa a dieta.
‘T ses ti che ‘t has butame ‘nt la marmita9
col pòch ëd sal che l’hai ch’am alimenta
la glòria che son fame ‘n costa vita.
Ma prima ‘d tut, cola ch’a më spaventa
mandla lontan da mi, fala scapé,
disëjlo ‘n pròsa ò vers, basta ch’at senta.”
Antant confus i l’hai tacà a pioré,
“Se ti ‘t veule salvé la toa plassa
– l’ha dit – bzògna che ‘t ciape n’àut senté;
përchè da costa part për tant ch’a fassa
sta pur sicur sicur ch’a-i passa gnanca ‘n giari
che chila a-j sauta adòss fin ch’a lo massa.
A mangia tant a past che fòra orari,
në stòmi sensa fond, mal da ‘mpinì;
‘s dirìa ch’a l’ha ‘dcò ‘l verm solitari.
A tuti quanti ij mas-cc dis sempre sì,
fin che ‘l Veltro ‘n bel dì peui a vnirà
e për dolor ëd part dovrà murì.
Né sòld né tèra chiel a pretendrà,
ma, con virtù, bon-sens e con amor,
tra Feltrò e Feltrò peui a regnerà.
E sarà certament ël salvador
dla tèra për la qual Niso e Camila
con Torno e Eurìolo son fasse onor.
E la sbatrà peui fòra d’ògni Vila
për peui mandela drinta al feuch etern
da ‘ndova già Bergnif 10 l’avìa spedila.
E adess veuj dete un bon consej fratern:
ven daré ‘d mi, che mi veuj fete stra
për podèjte guidé travers l’infern.
E lì ‘t vëdras ëd gent ëstravirà11
ch’a crija e ch’as dispera fra ij torment
an mes le fiame për l’eternità;
e d’autri it na vëdras quasi content
mentre a fricasso drinta a la caudera
sperand ëd ritorné con d’àutra gent.
Se ‘t veule peui monté pì àuta sfera
it presentrai un’ànima pì degna
prima ‘d trové chi ch’a comanda e impera.
Përchè l’Imperator che ‘d dzora a regna
l’ha nen vorsù firmeme ‘l passapòrt
përchè mi i j’era contra a la consegna.
An quant a lòn a l’ha nen tuti ij tòrt.
Sò tròno, soa sità, son bele lì
beà chi ch’a peul cheuje ‘nt ël sò òrt.”
E mi a chiel: “It im farìe ‘n piasì,
për col Cristo che ‘t l’has nen conossù
se ‘t im gavèisse sùbit da ‘s pòst sì;
menme për carità fin-a lassù,
fame vëdde la pòrta dël Portié12
e coj ficà ‘nt la brasa patanù.”
Chiel l’é bogiasse e mi…: daje daré!
. . . . .
‘n pò meno fòrt për nen pisteje ij pé.
1. Maculata
2. Padre Eterno
3. Scappa via
4. Giulio Cesare
5. Cesare Ottaviano Augusto
6. Al tempo degli dei falsi e bugiardi
7. Paura
8. Lume
9. Cervello
10. Il diavolo
11. Stravolta
12. San Pietro
