Un disné dël ‘L BIRICHIN ant ël 1895
Da snistra a drita, dal bass an àut: Arrigo Frusta; G. A. Giustina, diretor dle «Cronache e Tribunali»; Bernardino Ferrero; Festa, un dij padron dla stamparìa; Orazio Fiacco (Cav. Brero);
Origlia, l’àutr padron dla stamparìa; Rubiola, diretor dla stamparia;
Giovanin Gastaldi e Giovanin Casalegno,
ARRIGO FRUSTA – IJ BRANDÉ – La storia del “Birichin” – 1
I veuj conté la stòria ‘d na companìa d’amis che, vers la fin dl’Eutsent as radunavo d’antorn a un giornal piemontèis.
La bohème dël Birichin a l’é stàita na bohème « sui generis ». Coj giovo a l’ero tuti ‘d bon-a famija; ma l’indolensa, la spensieratëssa e un certo spìrit d’indipendensa aj possavo a seurte fòra da le sòlite régole dla vita, a anfotse[1] dle cariere sicure, a ‘mbrignesse[2] ‘d coj ch’a l’han na profession e ch’a osservo n’orari. Për lor a j’andasìa la vita strambalà[3], pien-a d’aventure e ‘d seugn. Pì che tut a-j piasìa bate la calabria[4], campé fòra d’idee paradossaj, épater ël borzoà[5]. L’ero butasse ‘d nòm dròlo[6]: cost-sì as ciamava Tito Livido, col-là Muzio Semola, n’àutr Ovidio N’aso; peui a-i era Gimba, Zigò, Paggio Bruno, Pare, San Orso e Barba Pero. D’ingegn a n’avìo da vende; ma gnanca un a l’é dventà un grand òm: … a l’han finì për resté dë spostà[7], ‘d bohèmes[8].
Ëd tuta la combrìcola adess a-i në j’é mach pì un. E cost ultim avans, ch’i saria mi, a veul ramemoresse[9] j’ani ‘d col temp pì bel.
Antlora l’é dita, comensoma a conté la stòria dël Birichin, ëd col gran giornal an piemontèis, che ai sò temp a surtìa an ses pagine e a costava un sòld. L’ha vivù quarant’ani dal 1885 al 1924, e për tanti ani a l’ha sempre portà ant ij pais pì lontan, ant le pampas dl’Argentin-a, ant ij bushes[10] australian, ant ij placers[11] dël Transval, a tuti ij piemontèis, ch’a sercavo fòra ‘d sò pais ël pan për vive e magara la pas për dësmentié, l’ha sempre portaje lagiù ‘l parlé dël vilagi, la cara vos dle mame e dle sorele. …
Ebin a l’é sautaje fòra ‘l Birichin. E a l’é s-ciodù caussà e vestì, con:
… un bonèt a toma grassa / blos e braje a rigadin / ij caussèt a la scagassa …
Bel coma un cheur, giovo come n’ajèt, ardì parèj d’un siolòt, pì sincer che l’aqua, pì bon che ‘l pan
… sempre alégher, sempre an ven-a, / sensa l’ombra d’un sagrin, … /
laureà an bela manera / a la scòla dël Moschin[12] …
Coma ch’a dis la bela canson dël Birichin, che Edoardo Bianco a l’ha tirà fòra n’afé coma sinquant’ani fà; e che për vàire ani tuti a conossìo; tuti a la cantavo: ij morfej[13] dij pòrti, le lavandere ‘d Pò cit, le arvendiòire[14] dël Balon, la Caligaris al Teatro Balbo[15]. E sle piasse e ant le cort a la sonavo j’organèt a manoja[16]. J’é-lo ancora quaicadun ch’as në ricòrda?
[1] Infischiarsene
[2] Idem c.s.
[3] Strampalata; stravagante
[4] Andare a zonzo, divertirsi
[5] Stupire e scandalizzare la gente
[6] Strano, bizzarro
[7] Socialmente disadattato, emarginato, sbandato
[8] Scapigliatura, vita povera e disordinata, ma libera e anticonformista, tipica degli zingari e dei bohémiens
[9] Ricordarsi, rammentarsi
[10] Cespugli
[11] Sedimenti, giacimenti
[12] Borgo ubicato lungo le sponde del Po; era costituito da un gruppo di misere casette in cui abitavano famiglie di modesti lavoratori, per lo più lavandai e barcaioli. Costruzioni degradate che insidiavano la sicurezza collettiva sia sotto il punto di vista dell’igiene, ma anche per la presenza di sbandati e delinquenti.
[13] Mocciosi, ragazzotti
[14] Venditrici, negozianti
[15] Il teatro Balbo, costruito nel 1856, si trovava in Via Andrea Doria n.15, fu bombardato e distrutto l’8 e il 13 agosto 1943. Oggi l’area è occupata dalla Camera di Commercio.
[16] Organetto a manovella, organo di barberia
