Sta vòlta i veuj conteve la stòria dël sofà Luìs XV, dël botalin ëd Ramsete XXXVI e dël cofnèt ëd Maria Stuarda, ch’a l’ero ij famos cimeli dla ‘ncora pì famosa direzione di lusso con comodo di cucina e di camere da letto.
Belessì i sarìo già rivà a l’época terziaria dla stòria dë «‘L Birichin», al perìodo dle vache grasse; përchè ant ël ghicc [1] ëd via Maria Vitòria, cola diression… gnente mal, scovà da San Orso dzora ‘l forn dël panaté, ‘d sofà Luìs XV, ò impero ò rococò ò dë… Strassborgh [2], a sarìa staine pròpi ‘nsun. E prima ancora, ant l’época primaria, al temp ëd Bernardin Ferrero [3], la diression dël giornal lo seve andova ch’a l’era? E còsa ch’a l’era?
– Quat sòld ëd frise [4] a chi ch’a l’anduvin-a prima!
A l’era na botega da ciclista an piassa Solferin; i dirìa un bancon con un gran tirol, andova ch’as trovava ‘d tut… meno lòn che un a sercava. It vorìe un sonèt ëd Solferini [5] ò la canson ëd Valmaggia [6] e pì che vàlvole, tubèt ëd tenacius [7], ciav inglèise e clips it trovave nen. T’avìe dë bzògn ëd na pompa për gonfié na goma e, varda lì, ch’a-i sautava fòra l’artìcol ëd Casalegno [8] e l’appendice d’Effebì. F. B.: Bernardin Ferrero, che macia [9]!
E mi l’hai conossulo ant na manera bin dròla.
1893: la fin dij bicicli, l’invasion dle biciclëtte. Na smania, na mòda, na vera epidemìa. L’avìa ciapaje tuti, grand e cit, òmo e fomne. E a-j fasìa giré le grumele [10] a tuti.
– Na biciclëtta! E la gent as fërmava për la stra a vëddla a passé. Tuti ij di as durvìa na botega neuva, n’agensìa, n’oficin-a, na scòla. Sicura, anche le scòle për mostré a steje ansima. An tute le stra, su tute le piasse, për tuti, ij cors as vëdia nen àutr, coma a-i suced adess për ij bar e për ij cine: «Agenzia», «Noleggio delle migliori marche», «Elegante deposito di biciclette di tutti i sistemi». Dòp sinquanta pass: «Stazione e rimessa. Insegnamento gratis su pista». Apen-a voltà ‘l canton: «Gabinetto per travestimento (autèntich!) e toeletta. Speciale per signore». Daspërtut: an cors Vitòrio, cors Umberto, cors Duca ‘d Génova, San Martin, Cairòli, Siccardi, su tute le muraje ‘d gròsse paròle ostrogòte: Humber, Raleigh, Witworth, Rambler, Triumph, Elswich, Singer, Eadie! Già ij nòm l’ero forosté, pì che tut inglèis, përchè da noi le biciclëtte as fabricavo ancora nen. E ij pressi? Che pèiver [11]. Sle sessent lire an òr (antlora ij bijèt e l’òr a l’ero a la pari). N’acé [12] coma dosentmila lire d’adess. Na smania, pròpi, n’epidemia, na mòda!
Naturalment mach jë sgnori a podio permëttse ‘l lusso ‘d girolé an bici: spòrt riservà a coj ch’a l’avìo nen frèid ai pé [13]. Ant un moment a’ s’é fondasse ‘l Veloce-Club, na società bin aristocràtica, ch’a radunava ij pì bej nòm dla nobiltà turinèisa: president ël cont ëd Viaris. La Sede dël Club as trovava an fond al cors Dante, davzin al pont Isabela, andova che adess a-i é un magasin dla Fiat; l’era na bela palassin-a, con soa brava pista an tèra batùa e tut d’antorn le tribune ‘d bòsch. A lo ciamavo ‘l Tattersal e tuti j’ani ‘d primavera e d’otugn as combinavo ‘d gran corse ‘d cicli, tricicli e biciclëtta. La gent a-i andasìa volonté e da tut ël mond a-i rivava ij campion pì famos: fransèis e tedesch e american… Im ricòrdo d’un demòni d’australian, un sopaton [14] che… coma as ciamèissa am ven nen an ment; ma an doi e doi quat a l’ha daje ‘l sòld dla giassa [15] a tuti ij divi del pedale, ch’a l’avio nòm Pasta, Nuvolari, Ruscelli, Alaimò, Burri, Storero, Tardy e Torcèt, sti tre ùltim turinèis.
Ël Veloce-Club a combinava ‘d cò dë spassgiade ant ij paisòt dj’anviron [16]: a Rivoli, a la Venaria, a Stupinis e magara a Sant’Antonin ëd Ranvers. Na vòlta ij pi bulo [17] a son rivà fin-a a Pinareul, andata e ritorno sempre an màchina (la machina antlora a l’era la bici). Na fachinerìa da nen piesse an esempi.
Ma lassoma core le biciclëtte e tornoma a l’amis Ferrero, quand ch’a l’era ‘l diretor dë «’L Birichin».
(Continua al prossimo numero)
[1] Bugigattolo.
[2] Porta Palazzo (t. scherz.): ël borgh dij strass.
[3] Bernardino Ferrero (To 1866 – 24/3/1924) fu per otto anni il direttore del Birichin, dal 1888 al 1896.
v. COSE NOSTRE Ottobre 2024. Dopo di lui subentrò Giovanni Gastaldi, detto “Tito Livido”.
[4] Frisa: briciola; fettuccia; nastro. Premio di poco valore.
[5] Amilcare Solferini (To 27/3/1870 – 20/4/1929) pseudonimo Actis Vittorio. Fu poeta e prosatore bohemien. Appartenne alla generazione del Birichin di cui fu anche direttore. Scrisse ben 25 commedie. È stato definito poeta maudits (in piemontese poeta tërbol), poiché i suoi versi e la sua vita richiamano la raffinatezza ma anche la decadenza dei maudits del romanticismo francese.
[6] Idem
[7] Tenacio: colla per riparare le gomme delle biciclette.
[8] Giovanni Casalegno (Druento 1861 – To 1922) Professore di disegno.
[9] Che macchietta.
[10] Far girare la testa, frastornare, intontire.
[11] Che pepe! A dire: ma quanto cari ‘sti prezzi
[12] ???
[13] Nen avèj frèid aj pé: essere ricco.
[14] Persona rumorosa che s’agita per nulla.
[15] Regolare i conti.
[16] Dintorni.
[17] I più bravi, i più “duri”
