È mancato il 4 settembre, all’età di 91 anni, Censin Pich, scrittore, poeta, Brandé, punto di riferimento della cultura e della letteratura in lingua piemontese del Novecento e dei primi due decenni degli anni Duemila.
È stato tra i fondatori, con Renzo Gandolfo, Gianrenzo P. Clivio e altri amici del Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis nel l969.
Collaboratore di Alfredo Nicola nella redazione della rivista Musicalbrandé e co-fondatore con Dario Pasero della Slòira. Ideatore e protagonista del progetto di insegnamento del piemontese nelle scuole.
Ha pubblicato innumerevoli libri e studi sulla lingua piemontese.
Tra le sue opere ricordiamo: la “Sernia ‘d pròse piemontèise dla fin dl’Eutsent” (Torino, l972), “La Leteratura piemontèisa dal prinsipi al di d’ancheuj” (Chieri, l974).
Con Dario Pasero ha pubblicato “Sapèj” (Ivrea, l996). “Për ël Piemont e ‘l mond e d’àutri mond” silloge di poesie piemontesi (Ivrea, 2002).
Giovanni Tesio ha scritto di lui: “Tra ‘d noi a bastava sò nòm a fé foson, a fé fiusa, a fene companìa, chiel ch’a l’era l’ultima bandiera – l’ùltima ‘nsigna – dla tradission Brandé”.
Da “Sapèj” (Ivrea, l996)
OTOGN A TURIN
Malinconìa dl’otogn. La sità a chita ij sò color e a smija ch’a chërsa ‘l ciadel e ‘l trafen e ‘l gas ch’at intra ant ij polmon, fasendte tëmme con ësgiaj che un di ‘dcò lor a-i la faran pì nen a travonde tut col tòssi.
A fussa tansipòch1 mia sità… Ma a ‘l l’é-lo ancor? Nò, miraco a ‘l l’é pì nen da un pess, con tut che im iludèissa dël contrari fin-a tant ch’a vivìo ij testimòni ‘d soa stòria ‘d jer.
Doi agn fà a l’é mancaje Armando2. Adess a l’ha lassane nòst pare e an nòsta ca a smija ch’a sia mòrtje ‘dcò la paròla. Bele se ant j’ùltim agn assè pì silensios visavì3 ‘d prima, sempe pì cinà an sël baston e pì trist – che ‘d magon a-j dasìa la gramissia dël mond! – a restava sensa comparision4 nòst prim magìster ëd lenga piemontèisa. A scotelo bin, nòsta parlada a arsonava nuansà an tuta soa natura fòrta e genita.
E adess? Sparìa na sorgiss5 parèj, i vad për la sità an serca ‘d cheicòsa che i treuvo pa pì. Ante ch’a l’é finì ‘l pòpol turinèis? A l’era ‘l pòpol dël comersi e dij mësté. Ore6 ij negossiant a l’han përdù sò bel deuit e sò ghëddo tradissionaj e intré ant una botega, se it ses nen ëd ca da vàire, a l’é scasi parèj ëd trovesse ant un gran magasin. E ij mësté? Costi a son mòrt da temp. A l’é da ani giumai7 che i sento pì nen ël crij dlë strassé o dël vedrié. I chërdo ch’a l’abio fàit la fin ëd l’ùltim viturin8.
I l’avìa mai scrivù ‘d paròle tant amère, ma i chërdo pròpi che la partensa ‘d nòst pare a l’abia
s-ciancame andrinta ij seugn che im portava dapress da tant temp. Darmagi përchè, sugnand, im mantnìa seren e alégher e i s-ciairava tanta lus d’antorn, bele ant ij di pì fumos.
Mej, se possìbil, torné a sugné, ëdcò përchè ij seugn an dan la fòrsa d’andé anans e, seghitand a pensé e a travajé, cheicòsa a cambia, cheicòsa as combin-a ‘d bon. O tansipòch i chërdoma ch’a sia parèj e a basta sòn, chèich vire, a fene content.
Foma pura tuti ij cont, la speransa ch’an resta a son le masnà. Ma i savroma deje nòste bon-e antension e ‘l bagage ‘d nòsta esperiensa?
J’ani passà, chèich fërvaja a l’é pro bogiasse ant le scòle e ant le famije, ma a venta ch’as fasa via man ëd pì, dësnò soma dabon a la fin.
A giuta pa l’arvangia9 cost caràter piemontèis, sarà, genà fin-a a l’arnonsia, portà a travonde bërbotand an silensi o trames a pòchi, decis autërtant a fé nen d’autut.
A j’é da auguresse che ij pòchi apòstoj, bele se combatù, criticà, pijàit an gir, lassà tròp soj, a sapio trové la fòrsa për ëspataré ancor sò messagi an sla miseria coltural e moral ch’a serca dë stenzje.
A son-ne coste paròle mach ëd malinconìe dl’otogn?
(l978)
1. Tansipòch: pochissimo, un tantino
2. Armando Mottura: poeta piemontese (Torino, 22 agosto 1905 – 29 ottobre 1976)
3. Visavì: dirimpetto; in favore
4. Comparision: paragone, confronto
5. Sorgiss: sorgente
6. Ore: adesso
7. Giumai: ormai
8. Viturin: vetturino, cocchiere
9. Arvangia: rivincita
