Remo dij ber, salvaguardia della lingua piemontese

Remo Bertodatti era nato a San Giorgio Canavese nel 1935.
Pianezzese di adozione, ha sempre lavorato per la diffusione la salvaguardia della lingua e della letteratura piemontese.
Proprio dalla sua terra traeva l’ispirazione per le sue opere letterarie. Bertodatti è stato poeta, ricercatore e importante collaboratore di Camillo Brero, con il quale aveva curato l’edizione 1988 della “Grammatica della lingua piemontese”. Insieme avevano anche lavorato ad un dizionario del dialetto di Pianezza.
Tra le altre cose ha scritto due libri: un volume di poesie dal titolo “Consert për orchestra e aribeba” e “Le bestie da la A a la Z”, una raccolta di filastrocche con illustrazioni.
È mancato 10 anni fa: il 9 luglio del 2008.
Lo ricordiamo con alcuni suoi scritti.

Col diav ëd bestia
Na volp, rabastand për la campagna n’aptit da sonador, a l’ha s-ciairà ‘n caval che, content ‘me¹ n’aso plà, as gavava la veuja ‘d tërfeuj. Nen savend che diav ëd bestia a fussa a l’é corùa dal luv: amis për la fam.
“Luv! Luv!… Ven mach a vëdde che diav ëd bestia a-i é ‘nt ël pra da sota… A l’é larga parèj, a l’é àuta parèj, a l’é longa parèj… Che bestia!… ‘T veusto ch’a sia ‘n gròss bocon da prèive mandà dal cel për noi?”.
Ël luv, goliard² ‘me un luv, a l’ha scotà l’amisa tribuland assè a tratnì la salivëtta an boca peui, con l’amisa, a l’é andàit al pra da sot. “Che montagna ‘d cicia…” a l’ha sclamà ‘l luv. “S’a l’é n’agiut divin sta vòlta ‘l Signor a l’ha nen vardà a spèise!”.
Zichin – zichèt a son rivaje avzin, e la volp, fasendse scu dël luv, a l’ha tacà boton:
“Bondì monsù!… Bel temp ancheuj nèh!… Speroma ch’a dura… Mi im ciamo Volp… chiel-sì a l’é ‘l luv… E voi coma iv ciame?”.
Ël caval, antuì che rassa ‘d pleuje a l’avìa dëdnans, a l’ha rëspondù: “Im ciamo… Im ciamo… Sacrenon³! M’arcòrdo nen ‘me im ciamo!… Boneur⁴ che me pare, savi ‘me ij pare, a l’ha famlo gravé⁵ ‘n sël ciapin⁶…”.
E aussà na piòta drera a l’ha anvitala a lese.
“Lese?” a l’ha dit la volp.
“L’é na paròla… Mi al temp ëd la prima mignin, nopà d’andé a scòla, i robava già le pole… parèj, i son chërsuva ‘nt l’ignoransa. Les ti Luv, ch’it ses ël pì studià dle bestie!… “.
Ël luv, butà sël gust da le làude dl’amisa, a l’ha posà j’euj a na branca dal ciapin, ma a l’ha pa avù temp ëd lese che ‘l caval, dëscariand la lòsna d’un càuss, a l’ha campalo arvers⁷ an sël pra con ij maslar⁸ e j’ojé⁹ tra le margrite.
E la volp?
La volp a l’ha sbossà ‘n soris compagnà da na riverensa e, disend: “Veuj nen savèjne ‘d pì”, l’è ‘ndàita ‘n serca ‘d pole.

1. ‘me, com, coma, con, cmé: come
   2. Goliard, galup: vorace
   3. Sacrenon: perbacco
   4. Boneur: fortuna
   5. Gravé: incidere
   6. Ciapin: ferro di cavallo
   7. Arvers: supino; ambòss, a pansa mòla: prono
   8. Maslar: denti molari
   9. Ojé: denti canini

Mascarìa
Sai nen se ti ’t ses masca, faja o strìa,
sai mach ch’la vita mia
a nija ’nt ij lumin¹ ’d tò euj da gata
e – veuja mata –
për un tò “sì”
i bruserìa con ti.

(da… méter ëd fiòca)
Sla fiòca ambaronà
pcite man geilà
a van gravand con gust
na testa, un còl, un bust.
Tre giàire për boton,
doi euj fàit ëd carbon
ch’a rijo carià ‘d bin:
l’é tut barba Cichin
con s-cirpa e con tracòla.
A-j manca la paròla!

Pilonèt ëd la Madòna
Son pòchi ròch, ambërlifà ’d caussin-a,
che as ten-o s-ciass, për sentse pì sicur,
sota na coefa ’d lòse che a ruvin-a
sij pègn d’amor scarabocià ’n sël mur,
sij rissolin ëd fer batù dla frà:
ùnica blaga an tanta povertà.

Ant la nicia sombra², dzor na pera greva,
tra na mistà, un lumin, na scuela rota,
un mass dë stèile as bèiv un bicer d’eva,
fior ëd San Pé a ciucio ant na bota…
e sël pissèt, aranda a ’n candlé ’d tòla,
rij na Madòna bianca dë scajòla.

Na còsa sempia… Gnente ’d foravìa….
Epura, quand i passo sì davzin,
im sento frissoné ant ël cheur n’anvìa³:
… Chin-o la testa divòt e i diso ’l BIN⁴.

1. Lumin: pupille
   2. Sombra: oscura
   3. Anvìa: desiderio
   4. I diso ’l BIN, dì ‘l bin: pregare, dire le orazioni