IJ MÈIS di Carlottina Rocco
NOVÈMBER
Rivo ij Sant con le castagne
tanta fiòca sle montagne
e a la fin Santa Catlin-a
men-a ij beu a la cassin-a.
POESÌA DLA TÈRA
Nen dla tèra coma ch’i la inmaginoma noi, gent ëd sità, che, vivend an nòstre gabie ‘d ciman, i l’avoma fin-a dësmentià ‘l color dël cel, e ch’ i sugnoma, quaich vòlta, quand ch’a në smija1 d’esse strach, dë scapé da nòstra vita ‘d tuti ij dì, për rinfrëschesse un pò l’ànima e arsanisse2 ‘l còrp a l’aria libera, ant un bel paisagi ‘d colin-a, ò su ‘n camp ëd fiòca, ò an riva al mar. E dòp un pòch i l’avoma torna dëbsògn ëd cambié pòst, ò ‘d torné a nòstra vita, portand an gir nòstra inchietëssa, parèj dla valis dla lingeria.
La tèra l’é n’autra còsa. L’é queicòsa ‘d pi che la campagna, queicòsa ‘d pi che la natura. E col queicòsa ‘d pi a l’é l’òm. L’é l’òm e col tòch ëd tèra dova che chiel a l’ha tirà su soa ca, dova che chiel anleva soa famija; l’é col tòch ëd tèra che chiel a travaja dì për dì, second ël varié dle stagion, ant na fatiga sola con soe bestie, col tòch ëd tèra ch’aj dà ‘l pan, ch’aj dà la vita, la gòj dla vita, mës-cià3 a la pen-a ‘d tuti ij dì, come la sal ant ël pan. Col tòch ëd tèra dova ch’a deurmo ij sò mòrt, e an dova che, mòrt, a consumrà sò còrp, parèj ëd tute le còse vive dla tèra ch’a l’an chità4 ‘d serve; mentre che soa ànima nen podendse dëstaché da la tèra ch’a l’ha formala, a resterà a vijé antorn a la ca e sui camp dij fieuj, e dij fieuj dij fieuj.
Noi, gent ëd sità, i l’avoma considerà tut, vita e mòrt, sota ‘l pont ëd vista dl’igiene, e i l’avoma confinà ij nòstri simiteri ant ël canton pi lontan e sperdú dla sità, për nen che ij mòrt a infeto ij viv, për nen che ‘l pensé dij mòrt a dëstorba ‘l seugn dij viv.
Ma l’òm dla tèra ij sò mòrt aj j’ha sempre davsin, sota ij sò euj. E ‘l simiteri a l’é un tòch ëd téra, parèj ëd col che chiel a travaja, e dë dzora5 a j’é na vigna, da sota a j’é un camp, da fianch un pra e da l’autra
un bòsch. E ‘l viv ch’a lavora6 sò camp, jë smija ‘d sentse compagnà dal bate silensios dël cheur ëd sò pare, ch’a s’arpòsa7 lì davsin, e che da un moment a l’àutr a jë smija ch’a deva vnije a dé na man, a giutelo.
Costa l’é la tèra. E dë dzora tant cel. Cel seren, e pien ‘d sol, cel pien ‘d nìvole, cel an tempesta, cel ëd pieuva nojos, cel gris ëd fiòca.
Boneur8 e maleur9 ch’a ven-o dal cel. E ‘d dzora, pi àut, Nossgnor.
Pinin Pacòt
1. smija: (verbo) sembrare, parere; (E: lat. volg.: similiare).Mdd: Mi a më smija che, mi pare che; A smija na sèrta còsa, pare brutto, è imbarazzante.
2. arsanisse: (verbo) risanarsi.
3. mës-cià: (p. pass.; agg.) mescolato. Mdd: Fé mësc-ëtta, mescolare le carte imbrogliando.
4. chità: (p. pass.; agg.) lasciato. Mdd: A son chitasse: si sono lasciati (detto di fidanzati).
5. dë dzora: (avv. di luogo) di sopra; (E: lat.: de supra). Mdd: A l’è dë dzora, è di sopra.
6. lavora: (verbo) arare (lavoré, laoré) per la prima volta.
(la seconda: arbufé, artorné, arfranze; la terza: antërzé, parìé; la quarta: curvì); (E: lat.: laborare).
7. s’arpòsa: (verbo) riposarsi. Mdd: Lassé arposé un teren, lasciare riposare un terreno. Buté an arpòs, mettere in pensione.
8. boneur: (sost.) fortuna. Mdd: Avèj boneur, essere fortunato; Për boneur, fortunatamente.
9. maleur: (sost.) sfortuna, disgrazia;(E: lat.: malum augurium). Mdd: Për maleur, purtroppo.
